Σάββατο 23 Μαρτίου 2024

Μαντώ Μαυρογένους - Δημήτριος Υψηλάντης: Έρωτας γεννημένος στην Επανάσταση...

 

Μέσα στη φωτιά και το αίμα της Επανάστασης τον 1821 άνθησε ένα ειδύλλιο μεταξύ της Μαντώς Μαυρογένους και τον Δημητρίου Υψηλάντη. Οι δύο νέοι αγαπήθηκαν με πάθος. Ο έρωτάς τους, όμως, μετά από πολλές δραματικές φάσεις, είχε τραγική κατάληξη. 

 Η καταγωγή της Μαντώς

Τον Μάιο του 1827 συνεδρίαζε στην Τροιζήνα η πιο δραματική συνέλευση του Αγώνα, η «Τρίτη Εθνική των Ελλήνων Συνέλευσις».

Μόλις τον προηγούμενο μήνα το έθνος είχε θρηνή­σει τον θάνατο του Καραϊσκάκη. Ακολούθησε η συ­ντριπτική ήττα του ελληνικού επαναστατικού στρατού στον Ανάλατο, η παράδοση της Ακρόπο­λης στον Μεχμέτ Ρεσήτ πασά (Κιουταχή) και η υπο­ταγή σ’ αυτόν της ανατολικής Στερεός Ελλάδας.

Αλλά και στην Πελοπόννησο η κατάσταση δεν δια­γραφόταν καλύτερη, καθώς η περιοχή υφίστατο λεηλασίες από το αιγυπτιακό εκστρατευτικό σώμα του Ιμπραήμ. Μέσα σε εκείνη τη χαώδη κατάσταση το προεδρείο της Γ’ Εθνοσυνέλευσης «βομβαρδι­ζόταν» καθημερινά από αναφορές επιτροπών ή ι­διωτών που ζητούσαν χορήγηση εφοδίων, οικονο­μική ενίσχυση, αποζημιώσεις κ.ά. Κάθε φορά που ένα μέλος του προεδρείου ολοκλήρωνε την ανά­γνωση μιας αναφοράς, μια νεαρή γυναίκα πεταγό­ταν όρθια και με έξαλλες χειρονομίες απαιτούσε από τον πρόεδρο να διαβασθεί η αναφορά της. Η γυναίκα αυτή ήταν η Μαντώ Μαυρογένους η οποία ζητούσε, μέσω της αναφοράς της, από το προε­δρείο να υποχρεώσει τον Δημήτριο Υψηλαντη να τη νυμφευθεί! Αυτό ήταν το ουσιαστικό τέλος της πιο ωραίας ερωτικής ιστορίας των φλογισμένων χρόνων της Επανάστασης.

Η Μαντώ καταγόταν από το γένος των Μαυρογένηδων, μιας από τις πιο σημαντι­κές οικογένειες του νεώτερου ελληνισμού που αντλούσε την καταγωγή της από το Βυζάντιο. Ο πατέρας της, Νικόλαος Μαυρογένης, είχε χρηματίσει σπαθάρης στην Αυλή της Μολδαβίας. Αργότερα εγκαταστάθηκε στην Τεργέστη, όπου ασχολή­θηκε με το εμπόριο. Εκεί πλούτισε και έδειξε τη φιλοπατρία του ενισχύοντας οικο­νομικά τον Λάμπρο Κατσώνη, όταν αυτός αναζητούσε πόρους για να ξεκινήσει τις ναυτικές του επιχειρήσεις εναντίον των Τούρκων.

Εξιδανικευμένο πορτραίτο του Δημητρίου Υψηλόντη (Αθήνα, Εθνικό Ιστορικό Μουσείο).

Εξιδανικευμένο πορτραίτο του Δημητρίου Υψηλάντη (Αθήνα, Εθνικό Ιστορικό Μουσείο).

Η πρώτη γνωριμία της Μαντώς με τον πρίγκιπα Δημήτριο Υψηλαντη ενδεχομέ­νως πραγματοποιήθηκε στην Τεργέστη, στο σπίτι του πατέρα της, όταν ο πρίγκιπας ετοιμαζόταν να κατέλθει στην Ελλάδα ως πληρεξούσιος του Γενικού Επιτρόπου της Αρχής της Φιλικής Εταιρείας. Αυτό, όμως, δεν μπορεί να εξακριβωθεί από καμία υ- πάρχουσα πηγή. Ο Νικόλαος Κασομούλης βεβαιώνει ότι, όταν ο ίδιος και ο υπασπι­στής του Δημητρίου Υψηλαντη, Γρηγόριος Σάλας, μετέβησαν στα νησιά του Αιγαίου αναζητώντας οικονομικούς πόρους για την ενίσχυση του Αγώνα στη βόρεια Ελλάδα, τους φιλοξένησε στη Μύκονο η οικογένεια της Μαντώς, που είχε επιστρέφει από την Τεργέστη στην ιδιαίτερη πατρίδα της, ώστε να προσφέρει ό,τι μπορούσε στην Επανάσταση.

Η οικογένεια Μαυρογένη παρέδωσε στους απεσταλμένους του πρίγκιπα 3.000 γρόσια. Από την ημέρα εκείνη η νεαρή γόνος των Μαυρογένηδων, ωθούμενη από σπάνιο πατριωτισμό και ασυγκράτητο ενθουσιασμό, δεν σταμάτησε να προσφέρει στον απελευθερωτικό Αγώνα των Ελλήνων. Ξόδεψε όλη της την περιουσία για τον ε­ξοπλισμό πλοίων και τη συγκρότηση ένοπλου σώματος συμπατριωτών της που συμ­μετείχε σε πολλές μάχες της Επανάστασης. Παρά το ότι είχε ανατραφεί μέσα στον πλούτο και τις ανέσεις και ενώ μπορούσε να λάμψει με την ομορφιά και το καλλιερ­γημένο πνεύμα της στα σαλόνια της Βιέννης και του Παρισιού, αυτή «λαχταρά», ό­πως έγραφε στην περίφημη έκκλησή της προς τις Γαλλίδες γυναίκες υπέρ του ελλη­νικού Αγώνα, «για μια ημέρα μάχης όπως αυτές ποθούν μια νύχτα χορού».

Από τους Ελληνες ιστορικούς και απομνημονευματογράφους δεν αναφέρεται συγκεκριμένη αυτοπρόσωπη πολεμική δράση της Μαντώς. Γνωρίζουμε ότι κατά τη διάρκεια της Επανάστασης έλαβε τον βαθμό του αντιστρατήγου, αλλά πιθανώς για τιμητικούς λόγους, επειδή διέθεσε τεράστια χρηματικά ποσά για την ενίσχυση των αγωνιστών. Μόνο ο Νικόλαος Δραγούμης, στο έργο του με τίτλο «Ιστορικές αναμνή­σεις», αναφέρει πως «η αντιστράτηγος Μαντώ Μαυρογένους, ήτις πωλήσασα τα εν Μυκόνω υπάρχοντα αυτής ώρμησεν εις το πεδίον του αγώνος». Ο Γάλλος περιηγη­τής και ιστορικός Φραγκίσκος Πουκεβίλ αναφέρει συμμετοχή της Μαντώς στο ένο­πλο σώμα που συγκρότησε ο δεσπότης Καρύστου Νεόφυτος. Ομως, ο συγκεκριμέ­νος συγγραφέας δεν μπορεί να θεωρηθεί απόλυτα αξιόπιστος, καθώς ελέγχεται για εξωραϊσμένη και ρομαντική θεώρηση των γεγονότων.

Υπάρχει, βέβαια, και η υποψία ότι η δυσαρέσκεια που προκάλεσε σε ορισμένους ισχυρούς κύκλους ο ερωτικός της δεσμός με τον Υψηλάντη ήταν η αιτία να αποσιωπηθούν τα τυχόν πολεμικά της κατορθώματα, αλλά αυτό δεν είναι δυνατόν να επι­βεβαιωθεί.

Ισως οι Ελληνες ιστορικοί του Αγώνα να μην έκριναν άξια ιδιαίτερης μνείας τη Μαντώ, η οποία δεν διέθετε την αυστηρή προσωπικότητα της Μπουμπουλίνας. Η αριστοκράτισσα καλλονή και ερωμένη ενός από τους ηγέτες της Επανάστασης μάλ­λον προκαλούσε τα συντηρητικά ήθη της εποχής. Σίγουρο είναι πως και μόνη η πα­ρουσία της όμορφης γόνου των Μαυρογένηδων μεταξύ των σκληροτράχηλων αγω­νιστών αποτέλεσε σημαντική προσφορά στην εθνική υπόθεση, καθώς η πατριωτική της δράση έφθανε στη ρομαντική Ευρώπη εκείνης της εποχής εξωραϊσμένη και με­τατρεπόταν σε ζωγραφικούς πί­νακες, λιθογραφίες, ποιήματα και τραγούδια. Στα μάτια των Ευ­ρωπαίων η Μαντώ πρόβαλλε ως η νέα Ζαν ντ’ Αρκ, με άμεση συ­νέπεια την ενδυνάμωση του φι­λελληνικού ρεύματος.

Τον Οκτώβριο του 1821 μια αλγερινή φρεγάτα επιχείρησε να αποβιβάσει ένα ναυτικό άγημα στη Μύκονο, με αποστολή να ε­παναφέρει το επαναστάτημένο νησί υπό την κυριαρχία της Υψη­λής Πύλης. Οι ντόπιοι επαναστά­τες επιτέθηκαν εναντίον των Αλγερινών και τους αποδεκάτισαν. Ο θρύλος (ή η ιστορική αλήθεία;) θέλει τη Μαντώ επικεφαλής της ελληνικής επίθεσης.

Αμέσως μετά την απόκρουση των Αλγερινών, σύμφωνα με τον Πουκεβίλ, η Μα­ντώ συγκρότησε και εξόπλισε 16 λόχους από Κυκλαδίτες επαναστάτες και αποβιβά­σθηκε στην Εύβοια. Εκεί πολιόρκησε μαζί με ντόπιους οπλαρχηγούς την Κάρυστο, φέρνοντας σε δυσχερή θέση τον ικανότατο διοικητή της πόλης, Ομέρ μπέη. Κατόπιν μετέβη στη Μαγνησία, όπου μαζί με τους οπλαρχηγούς Καρατάσο και Διαμαντή κα­τέλαβε τις στενωπούς του Πηλίου, επιχειρώντας να εμποδίσει την κάθοδο του πασά Ισμαήλ Πότα. Και εδώ, σύμφωνα πάλι με τον Γάλλο περιηγητή, η Μαντώ με τους άνδρες της διέλυσε την τουρκική εμπροσθοφυλακή που επιχείρησε να διασχίσει τα στενά.

Αποψη του φρουρίου του Αργους. Σύμφωνα με μια εκδοχή, εδώ συνδέθηκαν συναισθηματικά η Μαντώ Μαυρογένους και ο Δημήτριος Υψηλάντης.

Αποψη του φρουρίου του Αργους.
Σύμφωνα με μια εκδοχή, εδώ συνδέθηκαν συναισθηματικά η Μαντώ Μαυρογένους και ο Δημήτριος Υψηλάντης.

Ο έρωτας των δύο ηρώων

Τον Ιούλιο του 1822 ο Μαχμούτ πασάς, ο επονομαζόμενος Δράμαλης, εισέβαλε στην Πελοπόννησο, επικεφαλής 30.000 εμπειροπόλεμων ανδρών, με αποστολή να καταστείλει την Επανάσταση. Ο Θεόδωρος Κολοκοτρώνης, ο οποίος κλήθηκε να α­ντιμετωπίσει την τουρκική απειλή, συνέλαβε ένα ευφυές σχέδιο συνεχούς παρενό­χλησης και φθοράς του αντιπάλου, που, σε συνδυασμό με την καταστροφή όλων των πηγών διατροφής και ύδρευσης στην Αργολική πεδιάδα, θα προκαλούσε την υ­ποχώρησή του στην Κόρινθο. Ενα από τα βασικά σημεία του σχεδίου του ήταν να προκαλέσει καθυστέρηση στην προσπάθεια των Τούρκων να καταλάβουν το φρού­ριο του Αργους, ώστε να προλάβει ο ίδιος να προετοιμασθεί για την αντιμετώπισή τους. Ηγετική μορφή της άμυνας του Αργους αναδείχθηκε ο Δημήτριος Υψηλάντης. Η λαϊκή παράδοση και η ρομαντική φαντασία των ξένων ιστοριογράφων της εποχής θέλουν και τη Μαντώ μεταξύ των υπερασπιστών του φρουρίου, όπου και τοποθε­τούν την αρχή του πολύκροτου ειδυλλίου της με τον Υψηλάντη. Πάντως, σε καμία πηγή δεν αναφέρεται ότι η Μαντώ βρισκόταν μέσα στο κάστρο, χωρίς βέβαια να θε­ωρείται και απίθανο η διψασμένη για δράση επαναστάτισσα να έσπευσε να λάβει μέ­ρος στη δύσκολη προσπάθεια της απόκρουσης του Δράμαλη.

Μετά από δωδεκαήμερη αντίσταση οι πολιορκημένοι κατάφεραν να διαφύγουν από το φρούριο, έχοντας φθείρει και καθυστερήσει σημαντικά τις τουρκικές δυνά­μεις. Η Μαντώ, ακολουθώντας ίσως συμβουλή του Υψηλάντη, επέστρεψε στη Μύκο­νο. Από εκεί συνέταξε τις περίφημες επιστολές της στις γυναίκες της Αγγλίας και της Γαλλίας, επιδιώκοντας να προκαλέσει τη συμπάθειά τους για το αγωνιζόμενο έ­θνος. Την εποχή εκείνη πολλοί φιλέλληνες την επισκέφθηκαν στη Μύκονο. Μεταξύ αυτών ήταν οι Μάξιμος Ραιμπώ και Πουκεβίλ. Ολοι υπέκυψαν στη γοητεία της, εκδή­λωσαν τον ενθουσιασμό τους και έπλεξαν πραγματικούς διθυράμβους για τη φυσι­κή της ομορφιά, την πνευματική της καλλιέργεια, αλλά, κυρίως, για την πατριωτική της θέρμη.

Μετά τη συντριβή του Δράμαλη στα Δερβενάκια και την απελευθέρωση του Ναυπλίου, η Μαντώ μετέβη στην Τήνο. Εκεί συγκέντρωσε μεγάλα χρηματικά ποσά για τον Αγώνα και στη συνέχεια πήγε στο Ναύπλιο και εγκαταστάθηκε σε ένα φτωχι­κό οίκημα απέναντι από το σπίτι που είχε παραχωρηθεί στον Υψηλάντη. Η καλύτερη περίοδος για τον έρωτα των δύο νέων μόλις είχε ξεκινήσει.

Την άνοιξη του 1825 προέβαλε ένας νέος σοβαρός κίνδυνος για την ελληνική Επανάσταση. Ο Ιμπραήμ πασάς, θετός γιος του πασά της Αιγύπτου Μωχάμετ Αλη, αποβιβάσθη­κε στην Πελοπόννησο, επικεφα­λής στρατού οργανωμένου κατά τα ευρωπαϊκά πρότυπα. Ο Υψη­λάντης έσπευσε να οχυρωθεί στους Μύλους της Λέρνας. απο­φασισμένος να αναχαιτίσει την πορεία των Αιγυπτίων προς το Ναύπλιο. Μαζί του ήλθε και η Μα­ντώ, διότι δεν ήθελε να αφήσει μόνο του τον αγαπημένο της, αλ­λά πιθανώς και για να μη φανεί κατώτερή του σε αγωνιστικότη­τα. Εκεί αναφέρεται και μια συνά­ντησή τους με τον Γάλλο ναύαρ­χο Δεριγνύ, ο οποίος έσπευσε να συμβουλεύσει τον Υψηλάντη να αποσυρθεί από εκείνη την ευά­λωτη θέση, καθώς θεωρούσε την αιγυπτιακή νίκη προδιαγεγραμ­μένη. Αλλά ο Υψηλάντης δεν τον άκουσε και κατάφερε, μαζί με τον Μακρυγιάννη και τον Κων­σταντίνο Μαυρομιχάλη, να επιτύ­χει μια ανέλπιστη νίκη, η οποία όχι μόνο έκρινε την τύχη του Ναυπλίου, αλλά κλόνισε και την πεποίθηση για το αήττητο των Αι­γυπτίων. Ο δεσμός των δύο νέων συνεχιζόταν ισχυρός, παρά τις δύσκολες στιγμές που διερχόταν η Επανάσταση (πτώση του Μεσο­λογγίου) και προσωπικά ο Υψηλά­ντης (στέρηση των πολιτικών και στρατιωτικών του αξιωμάτων, λό­γω της άρνησής του να υπογράψει το Ψήφισμα της Υποτέλειας). Τότε, όμως, εισήλθε ανάμεσά τους ο Ιωάννης Κωλέττης. Ο δαιμόνιος πολιτικός υπέθεσε πως ο έρωτας της Μαντώς υπέκρυπτε κάποια ιδιοτέλεια. Πιθανώς ήθελε να παντρευτεί τον πρίγκι­πα, να ενωθεί με το γένος των Υψηλάντηδων, ώστε να επηρεάσει τον λαό, και να α­νέλθει μαζί με τον σύζυγό της ως τα ανώτατα αξιώματα. Ισως να επιδίωκε ακόμη και την ηγεμονία της χώρας. Ενα τέτοιο, όμως, ενδεχόμενο πιθανότατα θα έφραζε τον δικό του δρόμο προς την εξουσία. Αποφάσισε, λοιπόν, να διαλύσει πάση θυσία αυ­τόν τον δεσμό. Στην απόφασή του τον βοήθησαν ιδιαίτερα δύο γεγονότα. Το ένα ή­ταν η διαρκής επιδείνωση της υγείας του Υψηλάντη (ο οποίος υπέφερε από χρόνια πάθηση των πνευμόνων) και το άλλο η λαϊκή κατακραυγή που προκαλούσε το γεγο­νός ότι οι δύο νέοι δεν είχαν επισημοποιήσει τη σχέση τους. Η Μαντώ, η οποία αντι­μετώπιζε εντονότερες επικρίσεις, ζήτησε από τον Υψηλάντη να τη νυμφευθεί. Εκείνος προσπάθησε να της εξηγήσει πως οι στιγμές ήταν κρί­σιμες και δεν μπορούσε να τη νυμφευθεί τη στιγμή που η πατρίδα χανόταν. Επειδή, όμως, αντιμετώπισε την οργή της, της έδωσε έγγραφη υπόσχεση για γάμο, όταν οι συν­θήκες θα το επέτρεπαν. Την ίδια περίοδο ο Κωλέττης προ­σέγγισε τους πιστούς σωματοφύλακες του Υψηλάντη και με ψεύτικη λύπη τούς ανέφερε ότι κινδύνευε η υγεία του αρχηγού τους, λόγω αυτού του δεσμού και ότι το όνομά του είχε εξευτελισθεί στον λαό του Ναυπλίου, ο οποίος τον έβλεπε να κυνηγά τη «φραγκοντυμένη» Μυκονιάτισ σα. Τα επιχειρήματά του δεν άργησαν να τους πείσουν, και μια νύκτα κατά την οποία ο πρίγκιπας έλειπε σε περι­πολία στους Μύλους, μερικοί άνδρες του εισέβαλαν στο σπίτι της Μαντώς, τη μετέφεραν στο λιμάνι και την επιβί­βασαν βίαια σε ένα πλοίο που απέπλεε για τη Μύκονο, α­πειλώντας τη με θάνατο, αν επέστρεφε στο Ναύπλιο. Οταν ο πρίγκιπας επέστρεψε στην πόλη και πληροφορήθηκε τι είχε συμβεί, εξοργίσθηκε. Εμαθε ποιοι ήταν οι έ­νοχοι, αλλά δεν κατάφερε ποτέ να ανακαλύψει τον πρω­ταίτιο. Αμέσως έστειλε επιστολή στην ερωμένη του, με την οποία την καλούσε κοντά του και την παρακαλούσε να συγχωρήσει την απερισκεψία των ανδρών του. Πράγ­ματι, η Μαντώ επέστρεψε στο Ναύπλιο, αναγκάζοντας τον Κωλέττη να εφαρμόσει ένα δεύτερο σχέδιο. Μια ημέρα τής έστειλε τους δύο προσωπικούς γιατρούς του Υψηλάντη, τον Χορτάκη και τον Ολύμπιο, για να της παρουσιάσουν με τραγικό τρόπο την κατάσταση της υγείας του πρίγκιπα και να της δηλώσουν πως, αν δεν τον αποχωριζόταν, εκείνος θα πέθαινε και η πατρίδα θα έχανε έναν από τους πιο άξιους υπερασπιστές της. Τα λόγια τους ήταν αρκετά για να θίξουν τη φιλοπατρία της Μαντώς. Συγκέντρωσε βιαστικά τα πράγματά της και, χωρίς να αποχαιρετήσει κανέναν, εγκατέλειψε το Ναύπλιο.

Gynaikes-epanastasi

Το τέλος του ειδυλλίου

Ο Υψηλάντης, όταν πληροφορήθηκε τη φυγή της Μαντώς, της έστειλε επανει­λημμένα επιστολές καλώντας τη να επιστρέψει, όμως τα φλογερά εκείνα γράμματα έπεσαν στο κενό. Η Μαντώ πίστεψε πως η επίσκεψη των γιατρών είχε σκηνοθετηθεί από τον ίδιον. Θεώρησε ότι ο Υψηλάντης επιδίωκε να αθετήσει, με αυτόν τον τρόπο, την υπόσχεση περί γάμου που της είχε δώσει. Πολύ γρήγορα η αγάπη της μετατρά­πηκε σε οργή και μνησικακία. Χωρίς να υπολογίσει την προσωπική της αξιοπρέπεια, επέστρεψε στην Πελοπόννησο και κατέφθασε στην Τροιζήνα την περίοδο της έναρ­ξης των εργασιών της Γ’ Εθνοσυνέλευσης. Εκεί συνέταξε μια αναφορά, στην οποία επισύναψε τη γραπτή υπόσχεση γάμου του πρίγκιπα, ζητώντας επίμονα δικαίωση, περισσότερο, ίσως, για να εξευτελίσει τον πρώην αγαπημένο της. Το προεδρείο της Εθνοσυνέλευσης, για να μην προκληθεί σκάνδαλο, αρνήθηκε να ικανοποιήσει την α­παίτησή της, ακόμη και να την αναγνώσει. Δέχθηκε, όμως, το αίτημά της να της παραχωρηθεί το σπίτι όπου διέμενε στο Ναύπλιο κατά την περίοδο της σχέσης της με τον Υψηλάντη και το οποίο της θύμιζε μερικές από τις πιο ευτυχισμένες στιγμές της ζωής της. Μετά την άφιξη του Ιωάννη Καποδίστρια στην Ελλάδα, η Μαντώ Μαυρογένους έστειλε δύο νέες αναφορές (το 1828 και το 1830), ζητώντας και πάλι δικαίωση.

Ούτε, όμως, η πρώτη αναφορά (την οποία ο Καποδίστριας υπέβαλε στην κρίση του υπουργού Δικαιοσύνης Ιωάννη Γεννατά), ούτε η δεύτερη είχαν αποτέλεσμα. Ο Γεννατάς, μάλιστα, δήλωσε πως δεν προέκυπταν στοιχεία, για να διωχθεί ποινικά ο Υψηλάντης, και παρέπεμψε το θέμα στο υπουργείο Εκκλησιαστικών που ήταν αρμόδιο για ζητήματα αθέτησης υπόσχεσης γάμου. Εκεί, όμως, η αναφορά τέθηκε στο αρ­χείο. Ακολούθησαν τραγικά γεγονότα για τη χώρα: η συνεχώς αυξανόμενη δυσαρέ­σκεια κατά της πολιτικής του Καποδίστρια, η ανταρσία της Μάνης και του Πόρου και, τέλος, η δολοφονία του κυβερνήτη, την οποία η Μαντώ δεν κατάφερε να απο­τρέψει (είχε προειδοποιήσει τον Καποδίστρια μόλις το προηγούμενο βράδυ ότι κιν­δύνευε η ζωή του). Τον Αύγουστο του 1832 ο Υψηλάντης πέθανε. Μετά την ανακήρυ­ξή του από τον Καποδίστρια σε στρατάρχη της ανατολικής Ελλάδας, έλειπε τον πε­ρισσότερο καιρό από το Ναύπλιο, με συνέπεια η στρατιωτική ζωή να επιδεινώνει την εύθραυστη υγεία του. Τις τελευταίες ημέρες της ζωής του η Μαντώ, παρότι είχε πληροφορηθεί τα άσχημα νέα, δεν πέρασε το κατώφλι του σπιτιού του. Οταν, όμως, ο πρίγκιπας πέθανε, η Μαντώ ξεκίνησε αποφασισμένη να τον νεκροστολίσει και να τον μοιρολογήσει, χωρίς κανένας να τολμήσει να την εμποδίσει. Ακολούθησε μαυ- ροφορεμένη την κηδεία του, μια τραγική ανύπανδρη χήρα. Αμέσως μετά έφυγε για πάντα από το Ναύπλιο. Πέθανε τον Ιούλιο του 1848 στην Πάρο, πάμφτωχη και λη­σμονημένη από όλους, έχοντας θυσιάσει για την πατρίδα, την οποία τελικά αγαπού­σε περισσότερο από το καθετί, την περιουσία, τα νιάτα και τον ίδιο τον έρωτά της.

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

(1)            ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΟΥ ΕΛΛΗΝΙΚΟΥ ΕΘΝΟΥΣ, τ. ΙΒ’, Εκδοτική ΑΕ, Αθήνα 1979.

(2)            Χρ. Α. Στασινόπουλος: ΛΕΞΙΚΟ ΤΗΣ ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΕΩΣ ΤΟΥ 1821,εκδ. Δεδεμάδη, 1979.

(3)            Διονύσιος Κόκκινος: Η ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΙΣ, εκδ. Μέλισσα, Αθήνα  1957.

(4)            Ν. Κασομούλης: ΕΝΘΥΜΗΜΑΤΑ ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΑ ΤΗΣ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΕΩΣ ΤΩΝ ΕΛΛΗΝΩΝ, 1821-33, εκδ. I. Βλαχογιάννης, Αθήνα 1939-42.

(5)            Κ. Κιουπκιολής: «Δημήτριος Υψηλάντης και Μαντώ Μαυρογένους», περ. ΙΣΤΟΡΙΑ ΕΙΚΟΝΟΓΡΑΦΗΜΕΝΗ, τχ. 9 (Μάρτιος 1969).

(6)            Φ. Πουκεβίλ: ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΗΣ ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΕΩΣ, ΗΤΟΙ Η ΑΝΑΓΕΝΝΗΣΙΣ ΤΗΣ ΕΛΛΑΔΟΣ, τ. 4 (μηρρ. Ξ. Ζυγούρας), Αθήνα 1890-91.

b180424

Πηγή: antikleidi.com

"Ο κόσμος μάς έλεγε τρελλούς. Ημείς αν δεν ήμεθα τρελλοί δεν εκάμαμεν την επανάστασιν..."

 

Η επανάστασις η εδική μας δεν ομοιάζει με καμμιάν απ' όσαις γίνονται την σήμερον εις την Ευρώπην. Της Ευρώπης αι επαναστάσεις εναντίον των διοικήσεων των είναι εμφύλιος πόλεμος. Ο εδικός μας πόλεμος ήτον  ο πλέον δίκαιος, ήτον έθνος με άλλο έθνος, ήτον με ένα λαόν οπού ποτέ δεν ηθέλησεν να αναγνωρισθή ως τοιούτος, ούτε να ορκισθή, παρά μόνον ό,τι έκαμνε η βία. Ούτε ο Σουλτάνος ηθέλησε ποτέ να θεωρήση τον ελληνικόν λαόν ως λαόν, αλλ' ως σκλάβους. Μίαν φοράν, όταν επήραμεν το Ναύπλιον, ήλθε ο Άμιλτων να με ιδή, μου είπε ότι: " Πρέπει οι Έλληνες να ζητήσουν συμβιβασμόν, και η Αγγλία να μεσιτεύση". Εγώ του αποκρίθηκα, ότι : " Αυτό δεν γίνεται ποτέ, ελευθερία ή θάνατος. Εμείς καπιτάν Άμιλτων, ποτέ συμβιβασμόν δεν εκάμαμεν με τους Τούρκους. Άλλους έκοψε, άλλους σκλάβωσε με το σπαθί και άλλοι, καθώς εμείς, εζούσαμε ελεύθεροι από γενεά σε γενεά. Ο βασιλεύς μας εσκοτώθη, καμμία συνθήκη δεν έκαμε, η φρουρά του είχε παντοτινόν πόλεμον με τους Τούρκους και δύω φρούρια ήτον πάντοτε ανυπότακτα". Με είπε: " Ποία είναι η βασιλική φρουρά του, ποία είναι τα φρούρια;" - " Η φρουρά του βασιλέως μας είναι οι λεγόμενοι Κλέφται, τα φρούρια η Μάνη και το Σούλι και τα βουνά". Έτζι δεν με ωμίλησε πλέον.

Ο κόσμος μάς έλεγε τρελλούς. Ημείς αν δεν ήμεθα τρελλοί δεν εκάμαμεν την επανάστασιν, διότι ηθέλαμεν συλλογισθή πρώτον δια πολεμοφόδια, καβαλαρία μας, πυροβολικό μας, πυριτοθήκαις μας, τα μαγαζιά μας, ηθέλαμεν λογαριάσει την δύναμιν την εδική μας, την τούρκικη δύναμη. Τώρα οπού ενικήσαμεν, που ετελειώσαμεν με καλό τον πόλεμό μας μακαριζόμεθα, επαινώμεθα. Αν δεν ευτυχούσαμεν ηθέλαμεν τρώγει κατάραις, αναθέματα. Ομοιάζομεν σαν να ήναι εις ένα λιμένα πενήντα - εξήντα καράβια φορτωμένα, ένα από αυτά ξεκόβει, κάνει πανιά, πηγαίνει, πουλεί, κερδίζει, γυρίζει οπίσω σώον. Τότε ακούς όλα τα επίλοιπα καράβια και λέγουν: " Ιδού άνθρωπος, ιδού παλληκάρια, ιδού φρόνιμος, και όχι σαν εμάς οπού καθόμεθα έτζι δειλοί, χαϊμένοι", και κατηγορούνται οι καπεταναίοι ως ανάξιοι. Αν δεν ευδοκιμούσε το καράβι ήθελε ειπούν: " Μα τι τρελλός να σηκωθή με τέτοια φουρτούνα, με τέτοιον άνεμο, να χαθή ο παληάνθρωπος, επήρε τον κόσμο εις το λαιμό του".

 Η αρχηγία ενός στρατεύματος ελληνικού ήτον μία τυραννία, διατί έκαμνε και τον αρχηγό, και τον κριτή, και το φροντιστή, και να του φεύγουν κάθε ημέρα και πάλιν να έρχωνται, να βαστάη ένα στρατόπεδον με ψέματα, με κολακείες, με παραμύθια, να του λείπουν και ζωοτροφίαις και πολεμοφόδια, και να μην ακούν και να φωνάζη ο αρχηγός, ενώ εις την Ευρώπην ο αρχιστράτηγος διατάττει τους στρατηγούς, οι στρατηγοί τους συνταγματάρχαις, οι συνταγματάρχαι τους ταγματάρχαις και ούτω καθεξής. Έκανε το σχέδιο του και ξεμπέρδευε. Να μου δώσει ο Βελιγκτών 40.000 στράτευμα το εδιοικούσα, αλλ' ατουνού να του δώσουν 500 Έλληνας δεν ημπορούσε ούτε μία ώρα να τους διοικήση. Κάθε Έλληνας είχε τα καπρίτζια του, το θεό του, και έπρεπε να κάμη κανείς δουλειά με αυτούς, άλλον να φοβερίζη, άλλον να κολακεύη κατά τους ανθρώπους ( Θεόδωρος Κολοκοτρώνης )


Γεωργίου Τερτσέτη, Απομνημονεύματα Κολοκοτρώνη, Εκδόσεις Συλλογή, Αθήνα 1995

Κυριακή 3 Μαρτίου 2024

Μηνολόγιο Μαρτίου 2024...

 

Φτάσαμε αισίως στον Μάρτη, τον τρίτο μήνα του ελληνικού ημερολογίου και τον πρώτο μήνα του ρωμαίικού.  Ο Μάρτης είναι ο πρώτος μήνας της άνοιξης, αλλά κάνει και τα τελευταία κρύα. Η γνωστή παροιμία λέει: Μάρτης, γδάρτης, παλουκοκάφτης, ενώ μια άλλη συμβουλεύει «Φύλα ξύλα για το Μάρτη να μην κάψεις τα παλούκια». Αλλά και “από Μάρτη καλοκαίρι κι από Αύγουστο χειμώνα”, εξίσου όπως και “μήτε ο Μάρτης καλοκαίρι, μήτε ο Αύγουστος χειμώνας”. Όπως διαβάζουμε στο sarantakos.wordpress.com, σε μια συλλογή κεφαλονίτικων γνωμικών του Δημ. Λουκάτου βρίσκουμε και μιαν άλλη παραλλαγή: Από Μαρτιού ποκάμισο κι απ’ Αύγουστο σεγκούνι. 

Άστατος λοιπόν ο μαρτιάτικος καιρός. Από την ίδια συλλογή, «Μάρτης είναι νάζια κάνει, πότε κλαίει, πότε γελάει». Για να εξηγήσουν αυτή τη μετεωρολογική διπροσωπία του Μάρτη, οι παλιοί είχαν φτιάξει μια παράδοση, ότι ο Μάρτης έχει γυναίκα πανέμορφη, αλλά κουτσή. Όποτε τη βλέπει καθιστή, χαίρεται και κάνει τον λαμπρό μαρτιάτικον ήλιο. Όποτε όμως η γυναίκα σηκώνεται, ο Μάρτης θυμάται το κουσούρι της και κατσουφιάζει. Σε μιαν άλλη παραλλαγή, ο Μάρτης έχει δυο γυναίκες, τη μια πάμφτωχη και πανέμορφη, την άλλη πάμπλουτη και άσκημη. Όποτε πηγαίνει με την όμορφη, ο καιρός είναι καλός. Κατά τη λαϊκή αντίληψη ο ήλιος του Μάρτη καίει, οπότε κάθε πρωτομηνιά, σαν σήμερα, οι μανάδες φορούσαν στα παιδιά (ή μόνο στα κορίτσια) ένα βραχιολάκι από στριμμένες κλωστές, κόκκινη σίγουρα, ίσως και άσπρη ή άλλα χρώματα -το έθιμο ακόμα βαστάει σε αρκετές περιοχές της Ελλάδας και στον Ελληνισμό της διασποράς. Στα τέλη του Μάρτη, την τελευταία του Κυριακή, περνάμε και στη θερινή ώρα, ενός μέτρου που όλο καταργείται και όλο συνεχίζεται. Βέβαια, ήδη οι μέρες έχουν μεγαλώσει και από την ισημερία και μετά θα πάρουν το πάνω χέρι για να μάς οδηγήσουν στο απέραντο ελληνικό καλοκαίρι. Ακολουθεί το μηνολόγιο του μήνα, πάντα από τον Νίκο Σαραντάκο:

Πα  1Ανακάλυψις της ραδιενεργείας υπό Ερρίκου Μπεκερέλ και γενέσιον Φρειδερίκου Σοπέν
Σα 2Γενέσιον Αντωνίου Βιβάλντι
Κυ  3† Νικολάου Γκόγκολ
Δε 4Γενέσιον Αλεξάνδρου Παπαδιαμάντη
Τρ 5† Ούγου Τσάβες
Τε 6Μιχαήλ Αγγέλου γενέσιον. Και του Κιλελέρ.
Πε 7Αριστοτέλους του Σταγειρίτου θανή
Πα 8Παγκόσμια ημέρα των δικαιωμάτων της γυναίκας
Σα  9Αναξαγόρου του φιλοσόφου
Κυ 10† Γεωργίου Ζαμπέτα και Παγκόσμια ημέρα ασκαύλου
Δε 11Ρωμαίου και Ιουλιέτας
Τρ 12Άννας Φρανκ τελευτή εν τω στρατοπέδω και Σταύρου Κουγιουμτζή θανή
Τε 13† Ίβο Άντριτς. Και λοκντάουν επέτειος.
Πε 14Κοίμησις Καρόλου Μαρξ και Στεφάνου Χώκινγκ του ηλεκτρόμυθου. Και ημέρα του πι.
Πα 15Γενέσιον Αγγέλου Σικελιανού, του υψιπετούς
Σα 16† Μοδέστου Μουσόργκσκι του μουσουργού
Κυ 17Του Εθνικού Θεάτρου
Δε 18† Οδυσσέως Ελύτη
Τρ 19Ταφή Ανδρέου Κάλβου  «είναι γλυκύς ο θάνατος μόνον όταν κοιμώμεθα εις την πατρίδα»
Τε 20†Κοίμησις Ισαάκ Νεύτωνος
Πε 21Παγκόσμια ημέρα ποιήσεως αλλά και εαρινή ισημερία.
Πα 22
† Ιωάννη Βόλφγκανγκ Γκαίτε
Σα 23Άχθου Αρούρη, του αγνώστου ποιητού
Κυ 24† Αδαμαντίου Κοραή. Και θανή Ιωάννη Ιατρού του Καλόψυχου.
Δε 25Της Ελληνικής Επαναστάσεως
Τρ 26† Λουδοβίκου φαν Μπετόβεν
Τε 27Παγκόσμια ημέρα θεάτρου
Πε 28Δημώνακτος του φιλοσόφου
Πα 29Μαρτύριον Χαραλάμπους Κανόνη εν Χίω
Σα 30Νικολάου Μπελογιάννη και των συν αυτώ τυφεκισθέντων
Κυ 31Των εν Χίω υπό του Καραλή σφαγιασθέντων μυρίων

Για να καλωσορίσουμε τον πρώτο μήνα της άνοιξης, να ένα τραγούδι του Θάνου Μικρούτσικου, που δεν έχει Μάρτη στον τίτλο, όμως αναφέρεται στους στίχους. Ο "Σταυρός του Νότου", από τον ομώνυμο δίσκο.

Καλο μήνα, με υγεία για όλους μας!


Σάββατο 10 Φεβρουαρίου 2024

"Λι" Νίκος Καββαδίας (1910-1975)

 


Το «Λι» είναι ένα μικρό διήγημα στο οποίο ο Κεφαλλονίτης ποιητής της θάλασσας Νίκος Καββαδίας, που σαν σήμερα ξεκίνησε για το πιο μεγάλο από τα ταξίδια του, περιγράφει την περιπέτεια που έζησε στο Χόνγκ Κονγκ όταν ταξίδευε το 1968, σαν ασυρματιστής, στα καράβια.  
Λι είναι το όνομα μια δεκάχρονης κινέζας που προσφέρεται να του κάνει διάφορες δουλειές όσο αυτός περιμένει στο καράβι ανάμεσα Καουλούν και Χονγκ Κονγκ, μέχρι να παραδοθεί αυτό σε άλλους ιδιοκτήτες. Μέσα σε αυτό το  πολύ μικρό χρονικό διάστημα αναπτύσσεται μια ιδιαίτερη σχέση ανάμεσα σε αυτόν και τη Λι, που οδηγεί σε μια σύντομη περιδιάβαση του τοπικού πολιτισμού και της φιλοσοφίας του…

Κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Άγρα και το 1955 γυρίστηκε η κινηματογραφική ταινία  “Between the devil and the deep blue sea” το σενάριο της οποίας στηρίζεται στο βιβλίο του Νίκου Καββαδία.

Μηνολόγιο Φεβρουαρίου 2024...

 


Και να που πέρασε κιόλας η πρώτη εβδομάδα του δεύτερου μήνα του χρόνου. Του Φλεβάρη, που, όπως νας πληροφορεί το εξαιρετικό sarantakos.wordpress.comείναι ο μόνος μήνας που έχει λιγότερες από 30 ημέρες, και γι’ αυτό λέγεται Κουτσοφλέβαρος, ενώ σε διάφορες περιοχές της Ελλάδας έχει κι άλλα ονόματα που δηλώνουν κάτι ανάλογο: Μικρός, Κουτσός, Γκουζούκης και Κούντουρον (ποντ. κοντή+ουρά). Και εξαιτίας αυτού, μια από τις παροιμιώδεις «ανύπαρκτες ημερομηνίες», είναι και η 30 Φεβρουαρίου, όπως είναι και οι 32 του μηνός, η μέρα του Αγίου Ποτέ (και του άλλου που αρχίζει απ’ το ίδιο γράμμα), ο μήνας που δεν έχει Σάββατο ή ο κόκκινος Μάης.

Φέτος, που ο χρόνος είναι δίσεκτος και ο μήνας έχει 29 μέρες, έχουμε λίγο περισσότερες πιθανότητες για λίγο περισσότερες βροχές, μιας και ο χειμώνας μέχρι τώρα είναι ανύπαρκτος. Περιμένουμε να φλεβίσει, να σπάσουν οι υδάτινες φλέβες του που, όπως λέμε στην Κεφαλονιά, "αν τις φλέβες του ανοίξει, ξεροπήγαδα γεμίζει". Είναι πάντως γεγονος ότι στην Ελλάδα ο Φλεβάρης πράγματι μυρίζει καλοκαίρι, και οι λιακάδες του είναι καλοδεχούμενες αφού προαναγγέλλουν την άνοιξη. Γράφει ο Βάρναλης στους "Σκλάβους Πολιορκημένους":

Στης αμυγδαλιάς τα χιόνια,
στις λιακάδες του Φλεβάρη,
στου Μαρτιού τα χελιδόνια
και στ’ Αυγούστου το φεγγάρι
είχες μου, καρδιά, σπαρτάρει.

Να και το μηνολόγιο του Φλεβάρη, πάντα από τον Νίκο Σαραντάκο:

Πε 1† Ζαχαρίου Παπαντωνίου
Πα 2Γενέσιον Γεωργίου Σουρή και Θεοδώρου Παπαγιάννη του πλαστουργού· επίσης Δημητρίου Μενδελέγεφ και του Περιοδικού Συστήματος αυτού
Σα 3Προσεδάφισις επί της Σελήνης του πρώτου γηίνου αντικειμένου
Κυ 4† Τελευτή Θεοδώρου Κολοκοτρώνη. Και Δύτου Ανάδυσις
Δε 5† Ιωάννου Γαβριήλ Εϋνάρδου
Τρ 6Αντίο Λιλιπούπολη
Τε 7Καρόλου Ντίκενς και Λουκιανού Κηλαηδόνη του μοναχικού καουμπόη τελευτή
Πε 8Μάρκου Βαμβακάρη και Νικολάου Ξυλούρη, των γνησίων μελωδών
Πα 9† Κοίμησις Διονυσίου Σολωμού. Και Παγκόσμια Ημέρα Ελληνικής Γλώσσας
Σα 10† Νικολάου Καββαδία, βάρδου των ναυτικών
Κυ 11† Καρτεσίου «σκέπτομαι άρα υπάρχω».
Δε 12Γενέσιον Καρόλου Δαρβίνου
Τρ 13Εφεύρεσις κινηματογραφίας υπό αδελφών Λυμιέρ και θανή Ιωάννου Καλαϊτζή του δαιμονίου γελοιογράφου
Τε 14Έρωτος του ανικήτου
Πε 15Γενέσιον Γαλιλαίου
Πα 16Ιστολογίου ίδρυσις· και Δημοκρίτου του Αβδηρίτου
Σα 17† Θανάτωσις Ιορδάνου Μπρούνο επί της πυράς
Κυ 18Κοίμησις Μιχαήλ Αγγέλου και γενέσιον Νικολάου Καζαντζάκη, Κρητός
Δε 19Γενέσιον Κοπερνίκου του ανατροπέως
Τρ 20Εφεύρεσις φωνογράφου υπό Θωμά Έδισων.
Τε 21Παγκόσμια ημέρα μητρικής γλώσσης
Πε 22† Αμερίκου Βεσπουκίου
Πα 23† Ιωάννου Γουτεμβεργίου και της τυπογραφίας εν Ευρώπη. Και ίδρυσις της ΕΠΟΝ
Σα 24† Τένεση Γουίλιαμς
Κυ 25Γενέσιον Καρόλου Γολδόνη
Δε 26Γενέσιον Βίκτωρος Ουγκώ
Τρ 27Ανακάλυψις της δομής του DNA. Και τελευτή Άλκης Ζέη
Τε 28
Πε 29
† Κήδευσις Κωνσταντίνου Παλαμά – «Ηχήστε οι σάλπιγγες!…»
Γέννησις Ιωακείμ Ροσσίνι του μελωδού και Γεωργίου Σεφέρη του ποιητού


Για να καλωσορίσουμε τον μήνα, να ένα τραγούδι από τον "Άγιο Φεβρουάριο" του Δήμου Μούτση και του Μάνου Ελευθερίου. Το ομώνυμο τραγούδι, με την Δήμητρα Γαλάνη. Από ζωντανή ηχογράφηση από το Ηρώδειο, το 1999. 

Καλό μήνα για όλους μας!

Σάββατο 6 Ιανουαρίου 2024

Πώς θα είναι η Ελλάδα μετά από δέκα χρόνια, το 2033...

 

Να ένα πολύ ενδιαφέρον επιστημονικά κείμενο από την ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ...

Επτά διακεκριμένοι επιστήμονες και έμπειρα στελέχη περιβαλλοντικών οργανώσεων μας δίνουν εικόνες από το μέλλον μιας χώρας που βρίσκεται στην «επικίνδυνη ζώνη» της κλιματικής κρίσης.

Πριν από λίγες μέρες επικοινωνήσαμε για τις ανάγκες ενός ρεπορτάζ με τον Πέτρο Κουτράκη, καθηγητή Περιβαλλοντικών Επιστημών και διευθυντή του Κέντρου Ατμοσφαιρικής Ρύπανσης, Κλιματικής Αλλαγής και Ενέργειας στο Πανεπιστήμιο του Χάρβαρντ. Toν ρωτήσαμε αν βρισκόταν στην Ελλάδα για διακοπές στη γενέτειρά του, τις Αρχάνες της Κρήτης. «Θα έρθω το φθινόπωρο. Τα καλοκαίρια στην Ελλάδα έχουν γίνει κόλαση. Αυτά που λέγαμε επί χρόνια δυστυχώς επαληθεύτηκαν. Πρέπει να αναθεωρήσουμε άμεσα τον τρόπο ζωής μας, να κάνουμε πολλά για να προσαρμοστούμε στην καινούργια κατάσταση, να γίνουν ριζικές αλλαγές», μου απάντησε. «Θα έπρεπε, λοιπόν, να πούμε στους συμπολίτες μας πώς θα είναι το μέλλον στην πατρίδα μας. Ισως αυτό μας δώσει έναν καινούργιο σκοπό…». Πώς θα είναι, όμως, το μέλλον σ’ αυτόν τον τόπο; Πώς θα είναι η Ελλάδα του 2033, για παράδειγμα, με δεδομένη την κλιματική κρίση; Θα έχουμε επάρκεια πόσιμου νερού και τροφίμων; Θα ζουν ψάρια στις θάλασσές μας; Ποιες θα είναι οι βασικές πηγές ενέργειας; Με ποια «όπλα» θα αντιμετωπίζουμε τους πιο συχνούς και πιο παρατεταμένους καύσωνες, ιδιαίτερα στα πυκνοκατοικημένα αστικά κέντρα; Θα έχει επηρεαστεί ο τουρισμός και κατ’ επέκταση η οικονομία μας; Θα έχουν μείνει αλώβητα κάποια από τα δάση μας; Να απελπιστούμε ή υπάρχουν κάποιοι λόγοι αισιοδοξίας εντέλει; Αυτά τα ερωτήματα θέσαμε, μεταξύ άλλων, σε επτά επιστήμονες και στελέχη περιβαλλοντικών οργανώσεων.

«Από τη γέννησή του, πριν από 4,6 δισεκατομμύρια χρόνια, ο πλανήτης μας έχει βιώσει διαφορετικές κλιματικές συνθήκες. Πολλά ζωικά και φυτικά είδη χάθηκαν λόγω ραγδαίων, βίαιων αλλαγών. Οπως και πολιτισμοί. Οι ξηρασίες που έπληξαν μεταξύ 800 και 1000 μ.Χ. την Κεντρική Αμερική προκάλεσαν την εξαφάνιση των Μάγια. Στη διάρκεια της Μικρής Εποχής των Παγετώνων, τον 15ο αι., η Γροιλανδία έγινε πολύ πιο ψυχρή, αναγκάζοντας τους Βίκινγκς να εγκαταλείψουν τις πόλεις τους», λέει ο κ. Κουτράκης. «Αναπόφευκτα, τα επόμενα χρόνια η Ελλάδα θα γίνει θερμότερη και ξηρότερη, με λιγότερη βλάστηση. Πρέπει να αναπτύξουμε χωρίς άλλη καθυστέρηση πολιτικές προσαρμογής και βιωσιμότητας. Και να μην απελπιζόμαστε. Ευτυχώς, οι σύγχρονες κοινωνίες έχουν πρόσβαση σε τεχνολογίες τις οποίες οι Μάγια και οι Βίκινγκς δεν διέθεταν».

~~~~~

Πέτρος Κουτράκης
Καθηγητής Περιβαλλοντικών Επιστημών, διευθυντής του Κέντρου Ατμοσφαιρικής Ρύπανσης, Κλιματικής Αλλαγής και Ενέργειας στο Πανεπιστήμιο του Χάρβαρντ

Αφαλάτωση και οικιακά φωτοβολταϊκά

Βιώνουμε µια ταχεία κλιµατική αλλαγή σε παγκόσµια κλίµακα. Αναπόφευκτα, η Ελλάδα τα επόµενα χρόνια θα γίνει θερµότερη και ξηρότερη, µε λιγότερη βλάστηση. Η γεωργία θα πληγεί. Η παραγωγή σταφυλιών και ελαιολάδου σε περιοχές της νότιας Ελλάδας (π.χ. Κρήτη) θα μειωθεί, ενώ αντίθετη τάση θα παρατηρηθεί στη βόρεια Ελλάδα. Κάτι αντίστοιχο συμβαίνει ήδη στις ΗΠΑ: η αμπελοκαλλιέργεια στην Καλιφόρνια υποχωρεί, ενώ το Ορεγκον και η Ουάσιγκτον έχουν γίνει ιδανικές για αμπελώνες. Η ανάπτυξη καλλιεργειών που αντέχουν στην ξηρασία θα είναι αναγκαία, όπως και η καλλιέργεια μέσα σε κτίρια, ως νέος τρόπος για να εξασφαλιστεί επαρκής παραγωγή τροφίμων. Η αλλαγή του κλίματος θα αποτελέσει μείζονα πρόκληση για την επισιτιστική ασφάλεια. Η παραγωγή υγιεινών τροφίμων με τη χρήση βιοτεχνολογίας θα παίξει σημαντικό ρόλο. Οι νεότερες γενιές θα γνωρίζουν περισσότερο πόσο κακό κάνει το κρέας στην υγεία μας (με ορμόνες, αντιβιοτικά και χημικά), αλλά και στα ζώα και στο περιβάλλον. Σήμερα θανατώνονται ετησίως 2-3 δισ. αγελάδες και περίπου 50 δισ. κοτόπουλα. Για την εκτροφή τους χρησιμοποιείται το 30% της παγκόσμιας καλλιεργήσιμης γης. Επίσης, το 20%-25% των ετήσιων αερίων του θερμοκηπίου που ευθύνονται για την υπερθέρμανση του πλανήτη συνδέονται με τη βιομηχανία κρέατος.

Τα αποθέματα νερού θα μειωθούν. Τα χιόνια στα ορεινά θα λιώνουν νωρίτερα και οι βροχοπτώσεις θα είναι λιγότερο συχνές αλλά δυνατές. Επομένως θα είναι πιο δύσκολη η συγκράτηση και αποθήκευση του βρόχινου νερού στους υδροφόρους ορίζοντες. Η αφαλάτωση θα διαδοθεί ευρέως, ειδικά στα νησιά. Κι επειδή η αντίστροφη ώσμωση είναι πολύ ακριβή γιατί απαιτεί μεμβράνες και ενέργεια, θα προτιμάται η χρήση θερμότητας από ηλιακά θερμοηλεκτρικά εργοστάσια για την εξάτμιση του θαλασσινού νερού. Λόγω της μεγάλης ηλιοφάνειας στην Ελλάδα, ο συνδυασμός παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας και αφαλάτωσης θα είναι μια πολύ βιώσιμη επένδυση.

Η κυκλοφορία θα περιοριστεί, αφού οι περισσότεροι πολίτες θα εργάζονται από τα σπίτια τους για εταιρείες που βρίσκονται στην Ελλάδα, στην Ευρώπη ή σε άλλα μέρη του κόσμου. Τα ιδιόκτητα αυτοκίνητα θα είναι λιγότερα, θα προτιμώνται τα ταξί μέσω διαδικτυακών εφαρμογών.

Πολλοί Ελληνες πιστεύουν ακόμη λανθασμένα ότι ο κλιματισμός είναι κακός για την υγεία τους. Μέχρι το 2033, κάθε σπίτι, κάθε κτίριο στη χώρα θα διαθέτει κλιματισμό. Κι επειδή η έκθεση στον καπνό από τις πυρκαγιές –όπως και τη σκόνη από τις ερημοποιημένες περιοχές– θα είναι ολοένα και συχνότερη, θα χρησιμοποιούνται και συσκευές φιλτραρίσματος αέρα, οι οποίες θα είναι πιο οικονομικές και εύχρηστες.Θα χρειαζόμαστε πιο πολλή ηλεκτρική ενέργεια για ψύξη και θέρμανση, καθώς και για τη φόρτιση των οχημάτων, γι’ αυτό ηλιακοί συλλέκτες με μπαταρίες θα τοποθετηθούν στα περισσότερα σπίτια. Θα χρησιμοποιούνται και μικρές κάθετες ανεμογεννήτριες, που θα απαιτούν ελάχιστο χώρο. Οι νέας γενιάς οικιακές συσκευές θα έχουν και μπαταρίες για να αποθηκεύουν ενέργεια κατά τη διάρκεια της ημέρας, όταν υπάρχει πλεόνασμα ηλεκτρικής ενέργειας.

Ο ορεινός τουρισμός θα γίνει πολύ δημοφιλής, αφού οι τουρίστες, ξένοι και ντόπιοι, θα επιδιώκουν εξορμήσεις σε πιο πράσινα και δροσερά μέρη στην ηπειρωτική Ελλάδα, όχι στα νησιά.

Στο μέτωπο της οικονομίας, μεγάλο μέρος του εθνικού προϋπολογισμού θα απαιτείται για τη διαχείριση των δυσμενών επιπτώσεων της κλιματικής αλλαγής. Θα είναι απαραίτητο να δημιουργηθεί ένα εθνικό σύστημα ασφάλισης στο οποίο οι ιδιοκτήτες ακινήτων και οι δήμοι θα πληρώνουν ασφάλιστρα. Τα κονδύλια θα χρησιμοποιούνται για την αντιστάθμιση ζημιών που σχετίζονται με πυρκαγιές, πλημμύρες, ισχυρούς ανέμους και άλλα φαινόμενα. Παρόμοιο σύστημα υπάρχει στις ΗΠΑ, μια και οι ιδιωτικές ασφαλιστικές εταιρείες δεν είναι σε θέση να αποζημιώνουν τους ασφαλισμένους σε περιπτώσεις μεγάλης έκτασης καταστροφών.

Είμαι αισιόδοξος, παρ’ όλα αυτά. Εχουμε ήλιο, θαλασσινό νερό και καλά εκπαιδευμένο επιστημονικό και εργατικό δυναμικό. Μπορούμε να αναπτύξουμε –με επιστήμονες και εκπροσώπους όλων των παραγωγικών τομέων χωρίς πολιτικές ατζέντες– στρατηγικές προσαρμογής και βιωσιμότητας, οι οποίες θα εφαρμοστούν τα επόμενα δέκα χρόνια. Οι Ελληνες είμαστε συνηθισμένοι στις προκλήσεις και θα υπάρξουν ευκαιρίες για νέες τεχνολογίες και επιχειρηματικές δραστηριότητες, που θα συμβάλουν στην οικονομική ανάπτυξη της χώρας. Πιστεύω ακράδαντα ότι η Ελλάδα του 2033 μπορεί να είναι καλύτερη από τη σημερινή, αλλά πρέπει να ξεκινήσουμε τώρα να προσπαθούμε γι’ αυτό.

~~~~~

Μανώλης Πλειώνης
Καθηγητής Φυσικής ΑΠΘ, διευθυντής του Εθνικού Αστεροσκοπείου Αθηνών

Απειλή (και) για το βιοτικό επίπεδο

Με υπερδιπλάσιο ρυθμό ανόδου της θερμοκρασίας στην ευρύτερη περιοχή μας σε σχέση με τον παγκόσμιο μέσο όρο, μια ρεαλιστική προσέγγιση που βασίζεται σε έγκυρα κλιματικά μοντέλα, αλλά και στη συσσωρευμένη εμπειρία των τελευταίων ετών, χωρίς να χρειαστεί κανείς να γίνει μάντης Κάλχας, δεν αφήνει περιθώρια αισιοδοξίας. Οι προκλήσεις για τη χώρα μας θα είναι πολλές: ένταση των πλημμυρικών φαινομένων λόγω της αύξησης της ραγδαιότητας των βροχοπτώσεων· επιδείνωση των δασικών πυρκαγιών με συνέπειες στην ποιότητα της ζωής του πληθυσμού και τη βιοποικιλότητα· περισσότεροι θαλάσσιοι καύσωνες σε όλη τη Μεσόγειο με επιπτώσεις στην αλιεία· σταδιακή ερημοποίηση περιοχών και μείωση των υδάτινων πόρων, με παρενέργειες στη γεωργία και την κτηνοτροφία· διάβρωση των ακτών και αύξηση της καλοκαιρινής θερμικής δυσφορίας, που θα επηρεάσουν τον τουρισμό. Ολα αυτά αναμένεται να αποτελέσουν σημαντικό αίτιο οικονομικής κρίσης και μείωσης του βιοτικού επιπέδου του λαού μας.

Στο πλαίσιο μάλιστα μιας διαχρονικής πραγματικότητας, όπου η επιστημονική κοινότητα απαξιώνεται όταν δεν εξυπηρετεί πολιτικά αφηγήματα, οι επιστημονικές εξελίξεις συχνά αγνοούνται, η διεθνής εμπειρία δεν αξιοποιείται επαρκώς και, όταν η ανάγκη το επιβάλλει, επαφιόμαστε στη χρήση έκτακτων ευρωπαϊκών μηχανισμών στήριξης και στην αυτοθυσία πυροσβεστών, ενστόλων και εθελοντών, γίνεται σαφές ότι η ελληνική πολιτεία δεν λειτουργεί προληπτικά, συντεταγμένα και με πρόγραμμα, αλλά κατόπιν εορτής. Επομένως, αναποτελεσματικά. Ομως η ένταση και η συχνότητα των φυσικών καταστροφών δεν μπορούν να αντιμετωπιστούν πλέον με τον συνήθη εμπειρισμό και τις στρατηγικές που αναπτύχθηκαν πριν από πολλές δεκαετίες, σε ένα πιο ήπιο κλιματικό υπόβαθρο.

Η εικόνα της Ελλάδας το 2033 εξαρτάται, λοιπόν, από τις απαντήσεις που θα δώσει στις αλληλένδετες κλιματικές και γεωπολιτικές προκλήσεις. Η συστηματική αύξηση της θερμοκρασίας, η αβεβαιότητα για το ενεργειακό κόστος λόγω των γεωπολιτικών αναταραχών και η συχνή αναποτελεσματικότητα του κρατικού μηχανισμού κάνουν επιτακτική την ανάγκη στρατηγικού αναπροσανατολισμού και αλλαγής τρόπου σκέψης σε όλα τα επίπεδα. Πλέον η εκπόνηση σχεδίων πρόληψης και αντιμετώπισης φυσικών καταστροφών απαιτεί τη συνεργασία όλων των εμπλεκόμενων φορέων (κυβέρνησης, αυτοδιοίκησης, επιστημόνων, κοινωνίας των πολιτών). Κι αυτά τα σχέδια πρέπει να βασίζονται σε στοιχεία, δεδομένα, διεθνή εμπειρία, επιστημονική εμπειρογνωμοσύνη – όχι να παρουσιάζονται για το θεαθήναι μόνο με κάποιους «ειδικούς», αλλά με τη συντεταγμένη επιστημονική κοινότητα, μέσω του εθνικού δικτύου CLIMPACT στο οποίο συμμετέχουν 24 ερευνητικοί και ακαδημαϊκοί φορείς από την Ελλάδα και την Κύπρο.

Οι πολιτικές προσαρμογής στις νέες συνθήκες κλιματικής αποσάρθρωσης και η πορεία προς την κοινωνική και οικονομική ανθεκτικότητα περνούν μέσα από αλλαγή τόσο του παραγωγικού όσο και του καταναλωτικού μοντέλου. Η συζήτηση πρέπει κάποια στιγμή να ανοίξει χωρίς παρωπίδες και ιδεοληψίες. Αυτό που διακυβεύεται είναι η ευημερία των πολιτών, η σταθερότητα της οικονομίας, η προστασία και διατήρηση του περιβάλλοντος και της βιοποικιλότητας, όλα απαραίτητα για το μέλλον των παιδιών μας που μεγαλώνουν σε έναν ολοένα και πιο αβέβαιο και βίαιο κόσμο.

~~~~~

Δημήτρης Καραβέλλας
Γενικός διευθυντής WWF Eλλάς

Τα καλοκαίρια του λεoντόψαρου

Το ελληνικό καλοκαίρι που όλοι λατρεύουμε έχει ήδη ξεκινήσει να μεταλλάσσεται σημαντικά από αυτό που κάποτε γνωρίζαμε. Αν προσπαθούσα να φανταστώ πώς θα μοιάζει σε δέκα χρόνια, θα στεκόμουν σε τρεις παράγοντες που θα καθορίσουν πολλά.

Η κλιματική κρίση: το 2033 θα έχει πιθανότατα περισσότερους και πιο παρατεταμένους καύσωνες. Οι συνθήκες θα ευνοούν δηλαδή την εμφάνιση ακόμη πιο έντονων καταστροφικών δασικών πυρκαγιών. Αν οι φετινές τραγικές επιδόσεις μας στη διαχείρισή τους συνεχιστούν, μέχρι τότε θα έχουν καεί άλλα 15 εκατομμύρια στρέμματα δασών, δηλαδή το 5% της συνολικής έκτασης της χώρας μας. Οι μειωμένες βροχοπτώσεις θα έχουν επίσης αναμφίβολα εντείνει το πρόβλημα της λειψυδρίας. Οι θάλασσές μας θα έχουν γίνει πιο ζεστές, καθώς, ως γνωστόν, τα νερά της Μεσογείου θερμαίνονται κατά 20% πιο γρήγορα από τον παγκόσμιο μέσο όρο, ενώ ο βυθός θα έχει πλέον κατακλυστεί από ξενικά είδη, όπως το λεoντόψαρο και ο λαγοκέφαλος.

Η διαχείριση των ακτών και των παραλιών: το αποτύπωμα του τουρισμού μεγαλώνει ολοένα και περισσότερο, ενώ η διαχείριση των ακτών και των παραλιών θεωρείται αποκλειστικά αντικείμενο οικονομικής εκμετάλλευσης (υπό την επίσημη μάλιστα θεσμική έγκριση του υπουργείου Οικονομικών) και όχι αναγκαίο περιβαλλοντικό πρόταγμα. Με την παρανομία και την αυθαιρεσία να ανθούν, αν δεν υπάρξει ριζική αλλαγή πολιτικής, οι αδόμητες ακτές και οι ελεύθερες παραλίες θα έχουν γίνει είδη προς εξαφάνιση.

Η κοινωνική αφύπνιση και δράση: πώς θα είναι το καλοκαίρι –και η χώρα μας γενικότερα– το 2033 εξαρτάται και από εμάς. Μπορούμε να ελπίζουμε σε ένα σενάριο πάνδημης περιβαλλοντικής σύμπνοιας και δράσης; Η επόμενη δεκαετία έχει ανάγκη την κλιματική δράση σε όλα τα επίπεδα, καθώς και τη μαζική αποκατάσταση και διατήρηση των σημαντικών οικοσυστημάτων μας. Η δική μας συλλογική αντίδραση ως κοινωνίας, τα δικά μας «θέλω» και οι δικές μας οργανωμένες διεκδικήσεις και συμπεριφορές, είναι ίσως αυτές που έχουν τη δύναμη να ανατρέψουν ορισμένες τουλάχιστον από τις δυσοίωνες προβλέψεις και να διατηρήσουν το καλοκαίρια της καρδιάς μας.

~~~~~

Μαργαρίτα Αριανούτσου – Φαραγγιτάκη
Ομότιμη καθηγήτρια Οικολογίας και Χερσαίων Οικοσυστημάτων ΕΚΠΑ

Η νέα σχέση με τα οικοσυστήματα

Δεν θα µπω στη διαδικασία να προβλέψω σε ποια κατάσταση θα είναι η ελληνική φύση το 2033. Προτιμώ να πω τι προσδοκώ να έχει γίνει την επόμενη δεκαετία. Θα ήθελα να υλοποιούνται όσα προβλέπει η σύμβαση της Ευρωπαϊκής Ενωσης για τη διατήρηση της βιοποικιλότητας την οποία η χώρα μας έχει υπογράψει, να μη μένουμε μόνο σε εξαγγελίες και ευχολόγια. Να υπάρχει ευρεία αναγνώριση των οικοσυστημικών υπηρεσιών, γιατί σήμερα, δυστυχώς, καμία ουσιαστική συζήτηση δεν γίνεται για όσα μας προσφέρουν τα οικοσυστήματά μας, χερσαία, θαλάσσια και εσωτερικών υδάτων – τα βλέπουμε σαν κάτι στατικό. Κι όμως, είναι πολλά και πολύτιμα τα «δώρα» τους: από την παραγωγή οξυγόνου, τη δέσμευση του διοξειδίου του άνθρακα (από τα δάση και τις θάλασσες), τη συγκράτηση των εδαφών, τον καθαρισμό της ατμόσφαιρας και τον υδρολογικό κύκλο, μέχρι μια πληθώρα προϊόντων και, φυσικά, την αναψυχή και τη γνώση. Βίαιες μεταβολές στη λειτουργία των οικοσυστημάτων έχουν επιπτώσεις και στις προσφερόμενες οικοσυστημικές υπηρεσίες, αποτελούν, δηλαδή, πλήγμα για την ευημερία των ανθρώπων που βασίζεται σε αυτές.

Θα ήθελα να έχει συνειδητοποιηθεί η ευαλωτότητα του ελληνικού φυσικού περιβάλλοντος, να έχουν χαραχθεί και να εφαρμόζονται πολιτικές για την προστασία του με στόχο την αειφορία. Να μην ξεχνάμε την αξία των φυσικών οικοσυστημάτων εν ονόματι του (συνήθως βραχυπρόθεσμου) οικονομικού κέρδους και ό,τι αποτελεί στοιχείο βιοποικιλότητας να το προστατεύουμε ουσιαστικά, χωρίς αστερίσκους. Να μη δαιμονοποιούμε απλώς την κλιματική αλλαγή, αλλά να παράγουμε πολιτικές για την προσαρμογή της χώρας μας στην κλιματική αλλαγή και τον μετριασμό των επιπτώσεών της.

Στο πλαίσιο της διατήρησης της ελληνικής βιοποικιλότητας, αφενός να αναγνωρίζουμε τον οικολογικό ρόλο που παίζει η φωτιά στα μεσογειακά οικοσυστήματα και αφετέρου να μην προβαίνουμε σε μη επιστημονικά ορθές ενέργειες δήθεν αποκατάστασης των καμένων εκτάσεων, αδιακρίτως συνθηκών και ιστορίας των περιοχών. Είναι λάθος, για παράδειγμα, η προώθηση φυτεύσεων με τα λεγόμενα βραδύκαυστα πλατύφυλλα, τα οποία απαιτούν ψυχρότερες και υγρότερες συνθήκες (πού θα τις βρουν στο νέο πλαίσιο της κλιματικής αλλαγής) και μύθος τα πυρίμαχα κυπαρίσσια (δεν υπάρχει φυτό που να μην καίγεται).

Στην Ελλάδα του 2033 εύχομαι να έχει ισχυροποιηθεί ξανά η περιβαλλοντική εκπαίδευση που τα τελευταία χρόνια έχει αφεθεί στην τύχη της. Αν δεν μιλήσουμε στα παιδιά για όσα διακυβεύονται από την κλιματική κρίση και την καταστροφή του περιβάλλοντος, αν δεν τους διδάξουμε ότι απέναντι στο δάσος έχουμε και υποχρεώσεις –δεν απολαμβάνουμε μόνο όσα μας προσφέρει–, πώς θα γίνουν συνειδητοποιημένοι πολίτες; Αν όλα αυτά δεν έχουν συμβεί μέχρι τότε, φοβάμαι ότι δεν έχουμε ελπίδα…

~~~~~

Γιώργος Παππάς
Γιατρός παθολόγος

Νέοι μύκητες και αρχαία παθογόνα

Θερμότερα καλοκαίρια, όπως αυτά που αναμένεται να ζούμε έως το 2033, σημαίνουν τη δημιουργία ενός περιβάλλοντος στο οποίο μπορεί να ενδημεί το κουνούπι Aedes albopictus, ένας από τους φορείς του Τσικουνγκούνια. Η ενδημικότητα αυτού του τροπικού ιού στην Ελλάδα στο μεσοπρόθεσμο μέλλον θεωρείται δεδομένη, αφού οι καιρικές συνθήκες θα επιτρέψουν την εγκατάσταση στη χώρα μας και του Aedes aegypti, επίσης διαβιβαστή του Τσικουνγκούνια. Αυτό το κουνούπι, όμως, μεταφέρει και τον ιό του δάγκειου πυρετού, κάτι που σημαίνει ότι κινδυνεύουμε να επιστρέψουμε στην εποχή, εκατό χρόνια πριν, που ο δάγκειος προκαλούσε επιδημίες στην ελληνική επικράτεια. Θερμότερα και μακρύτερα καλοκαίρια συνεπάγονται φυσικά και συχνότερη επαφή των ανθρώπων με τα κουνούπια Culex pipiens, ενδιάμεσους ξενιστές του ιού του Δυτικού Νείλου – άρα και αυξημένη νοσηρότητα και θνησιμότητα από τον συγκεκριμένο ιό.

Απότοκα της κλιματικής αλλαγής (άμεσα ή έμμεσα μέσω των πυρκαγιών) είναι και τα πλημμυρικά φαινόμενα, που ενδέχεται να οδηγούν σε συρροές και μικροεπιδημίες λεπτοσπείρωσης, αλλά και σε εστιακές εμφανίσεις κρουσμάτων χολέρας σε χώρους με προβληματικές συνθήκες ύδρευσης – αποχέτευσης, όπως σε πρόχειρες – ατελείς μονάδες διαβίωσης μεταναστών. Οι μεταναστευτικές ροές του 2033, άλλωστε, θα είναι πολύ εντονότερες λόγω της κλιματικής κρίσης. Εκατομμύρια άνθρωποι από ερημοποιημένες περιοχές της βόρειας και κεντρικής Αφρικής θα αναζητούν την επιβίωση στην Ευρώπη. Οι κλιματικοί μετανάστες, βέβαια, θα φέρνουν μαζί τους και το επιδημικό προφίλ του τόπου τους, οπότε θα αναγνωρίζουμε με ολοένα και μεγαλύτερη συχνότητα περιστατικά πολυανθεκτικής φυματίωσης.

Νέοι μύκητες είναι πιθανό να παρουσιάσουν εξελικτική προσαρμογή στις αυξανόμενες θερμοκρασίες και να γίνουν «φιλικοί» προς τον άνθρωπο, κατά το παράδειγμα της διαβόητης Candida auris. Το παγωμένο μέχρι πρόσφατα υπέδαφος της Αρκτικής έχει αρχίσει να αποψύχεται, με αποτέλεσμα την απόψυξη αρχαίων παθογόνων. Κάποια από αυτά (βλ. Pandoravirus) θα μπορούσαν να είναι επικίνδυνα για τον άνθρωπο, ιδιαίτερα λόγω της απουσίας προγενέστερης ανοσίας του ανθρώπινου είδους απέναντί τους. Η γρίπη των πτηνών θα εξακολουθεί να προκαλεί οικολογική καταστροφή, με εξαφάνιση αρκετών ειδών πτηνών και συνεχιζόμενη προσαρμογή στα θηλαστικά.

Ετσι, όπως ίσως διαβάσουν οι αναγνώστες της «Καθημερινής» σε κάποιο από τα φύλλα του 2033, «έκθεση της ομάδας εργασίας του Ευρωπαϊκού Κέντρου Πρόληψης και Ελέγχου Νόσων εκφράζει ανησυχητικές προβλέψεις για την αλληλεπίδραση παθογόνων και κλιματικής αλλαγής έως το 2043, με εμφάνιση, σε βάθος δεκαετίας, νέων λοιμώξεων από κρότωνες (τα γνωστά τσιμπούρια) στη νότια Ευρώπη, με αύξηση τροφιμογενών λοιμώξεων από ατελή συντήρηση τροφίμων, με συνεχείς επιμολύνσεις του υδροφόρου ορίζοντα και με πιθανή ενδημικότητα ακόμη και της ελονοσίας. “Φανταστείτε πόσο ασφαλέστεροι θα ήμασταν σήμερα αν είχαμε δράσει δέκα χρόνια πριν, το 2023, περιορίζοντας την εξέλιξη της κλιματικής αλλαγής”, σημείωσε ο επικεφαλής της ομάδας»…

~~~~~

Γιώργος Σαρελάκος
Επικεφαλής Aegean Rebreath

Θάλασσες με «πλαστικούς» βυθούς

Το 2033 θα μπορούσαμε να βλέπουμε την κοινωνία μας, την κεντρική κυβέρνηση, τις τοπικές και τις περιφερειακές αρχές, τις επιχειρήσεις –και τον εαυτό μας, φυσικά– να κατανοούν πραγματικά και σε βάθος την περιβαλλοντική, κοινωνική και οικονομική αξία των ελληνικών θαλασσών. Θα μπορούσαμε να μιλάμε με ειλικρίνεια για την ανάγκη της προστασίας τους και του σχεδιασμού ουσιαστικών πολιτικών, πέρα από γραφικές εξαγγελίες, δηλώσεις καθωσπρεπισμού και ευχολόγια που χαϊδεύουν αυτιά. Σε δέκα χρόνια θα μπορούσαμε να απολαμβάνουμε υγιείς θάλασσες και βυθούς. Ωστόσο, οι προβλέψεις και εκτιμήσεις που γίνονται με βάση όσα συμβαίνουν σήμερα στη χώρα δεν μας οδηγούν στο ελπιδοφόρο μέλλον που ονειρευόμαστε.

Οι θάλασσές μας είναι ήδη άδειες από ψάρια και γεμάτες απορρίμματα. Τα σκουπίδια κάτω από την επιφάνεια του νερού εξακολουθούν να αυξάνονται με γεωμετρική πρόοδο, η ελαχιστοποίηση της παραγωγής και της κατανάλωσης των πλαστικών μιας χρήσης αποτελεί θεωρητική αναφορά, οι πηγές ρύπανσης σε όλη την Ελλάδα συνεχίζουν ανενόχλητα το ολέθριο έργο τους, η υπεραλίευση επίσης, το παράκτιο περιβάλλον υποβαθμίζεται ολοένα και περισσότερο, η θαλάσσια χλωρίδα καταστρέφεται με γοργούς ρυθμούς, στοχευμένα εκπαιδευτικά προγράμματα στα σχολεία δεν υφίστανται και η ενεργοποίηση των θεσμικών οργάνων παραμένει ανύπαρκτη.

Μακάρι να μπορούσαμε να ήμασταν αισιόδοξοι, να λέγαμε πως το 2033 το ανθρώπινο αποτύπωμα στις θάλασσές μας θα έχει μειωθεί. Το να είμαστε αισιόδοξοι, όμως, προϋποθέτει την ύπαρξη ενός ολιστικού σχεδίου για την αντιμετώπιση αυτού του τεράστιου προβλήματος. Ενός εθνικού σχεδίου! Και ταυτόχρονα, φορείς που θα λαμβάνουν γενναίες, συχνά δύσκολες αποφάσεις, που θα εμπνέονται καινοτόμες πολιτικές. Και δυστυχώς αυτά δεν υπάρχουν: ούτε μακρόπνοο σχέδιο ούτε φορείς που να θέλουν και να έχουν την επάρκεια να το υλοποιήσουν.

Το 2033 θα είχαμε τη δυνατότητα να χαμογελάμε για την πρόοδο που θα είχαμε επιτελέσει ως κοινωνία, για τις περιβαλλοντικές νίκες μας. Αλλά δεν υφίστανται οι αναγκαίες προϋποθέσεις. Κι αφού στην πλειονότητά μας δεν φαίνεται να ενοχλούμαστε ως πολίτες για την τωρινή κατάσταση –ή μήπως κατάντια;– των θαλασσών μας, πολύ φοβάμαι ότι και το 2033 θα απολαμβάνουμε τον καφέ μας σε πλαστικό ποτήρι αντικρίζοντας λιμάνια και κολπίσκους που θα κρύβουν μόνο «πλαστικούς» βυθούς…

~~~~~

Αλέξανδρος Π. Δημητρακόπουλος
Πρόεδρος τμήματος Δασολογίας και Φυσικού Περιβάλλοντος ΑΠΘ

Απογύμνωση και διάβρωση

Δέκα χρόνια είναι μεγάλο χρονικό διάστημα, δεν φαίνεται όμως αρκετό για να αλλάξει το καθεστώς διαχείρισης των δασικών πυρκαγιών στη χώρα μας. Πρέπει να υπάρχει πραγματική διάθεση για ουσιαστικές αλλαγές και πολιτική βούληση για λήψη θεσμικών μέτρων, κάτι που φαίνεται να λείπει διαχρονικά από τις κυβερνήσεις. Αντί αυτών, ακούμε δικαιολογίες, ευχολόγια και εξαγγελίες προμήθειας περισσότερων δασοπυροσβεστικών μέσων κατόπιν εορτής. Κι αφού αυτή η κατάσταση δεν βελτιώθηκε τα τελευταία είκοσι πέντε χρόνια (από το 1998 που ανέλαβε την καταστολή των δασικών πυρκαγιών το Πυροσβεστικό Σώμα), τώρα θα αλλάξει; Κάθε πέρυσι και καλύτερα…

Η κλιματική κρίση επιδεινώνεται γρηγορότερα από τις προβλέψεις των κλιματικών μοντέλων. Εχουμε πιο πολλούς και πιο έντονους καύσωνες, παρατεταμένη ξηρασία, συσσώρευση νεκρής δασικής καύσιμης ύλης, αύξηση του «εποικισμού» δασικών περιοχών και, ως επακόλουθο, περισσότερες μεγάλες (άνω των 100.000 στρεμμάτων) πυρκαγιές που καταστρέφουν με τεράστια σφοδρότητα καύσης (mega-fires) σε ετήσια βάση 1,5 εκατ. και πλέον στρέμματα πανελλαδικά.

Πώς θα ήθελα να είναι η κατάσταση το 2033; Να έχει γίνει εκ βάθρων θεσμική αλλαγή με τη δημιουργία ενιαίου φορέα δασοπυρόσβεσης, που θα περιλαμβάνει με ισότιμη συμμετοχή το Πυροσβεστικό Σώμα, τη Δασική Υπηρεσία και τους ΟΤΑ. Να υπάρχει οργάνωση, επιτελικός σχεδιασμός και, κυρίως, συμμετοχή όλων των φορέων σε όλες τις διαδικασίες αντιμετώπισης των πυρκαγιών, από την πρόληψη μέχρι την καταστολή, με διακριτούς ρόλους και αρμοδιότητες. Να γίνεται εντατική διαχείριση των δασών από τη Δασική Υπηρεσία με γνώμονα την απομάκρυνση της πλεονάζουσας βιομάζας, τη διάνοιξη εκτεταμένου οδικού δικτύου και αντιπυρικών ζωνών. Να πραγματοποιούνται εικοσιτετράωρες περιπολίες με drones στα πιο «πυροεπικίνδυνα» δάση, καθώς και χρήση της σύγχρονης τεχνολογίας στις επικοινωνίες και στον επιστημονικό σχεδιασμό. Για κάθε δασικό σύμπλεγμα να υπάρχουν επιτελικά σχέδια αντιμετώπισης της φωτιάς και βέλτιστης χρήσης εναέριων και επίγειων δασοπυροσβεστικών μέσων για τον περιορισμό πιθανών λανθασμένων αποφάσεων και σπασμωδικών αντιδράσεων.

Πώς θα είναι πιθανότατα η κατάσταση το 2033; Η Αττική –και μεγάλο μέρος της υπόλοιπης χώρας– θα έχει σχεδόν απογυμνωθεί από δάση. Σοβαρά πλημμυρικά και διαβρωτικά φαινόμενα τον χειμώνα και ολοένα και θερμότερα και ξηρότερα καλοκαίρια θα δοκιμάζουν τις αντοχές των πολιτών. Η ατμοσφαιρική ρύπανση θα κάνει ανυπόφορες τις συνθήκες ζωής στις κατοικημένες περιοχές έπειτα από μεγάλες πυρκαγιές. Ο ένας θα ρίχνει την ευθύνη στον άλλον στο πλαίσιο της πολιτικής αντιπαράθεσης και όλοι μαζί στην κλιματική κρίση. Καμιά συγγνώμη δεν θα ακούγεται από κανέναν και για τίποτα. Θα φταίνε πάντα οι άλλοι και ο καιρός!

Πηγή: kathimerini.gr